Je hebt ze vast wel  in de klas: leerlingen die altijd zitten te wiebelen of het liefst de hele dag zich verschuilen in hun capuchon. Gedrag waarvan je zou denken dat ze niet betrokken zijn bij de les en ze dus totaal niet opletten. In werkelijkheid proberen deze leerlingen juist wel bij de les te blijven. Ze zijn zintuigelijk onder- of overprikkeld en proberen hun balans te herstellen. Hoe dit precies werkt en hoe je daar als leerkracht mee om kunt gaan wordt uitgelegd in het boek ‘Wiebelen en friemelen in de klas’. In dit artikel wordt vooral ingegaan op de theorie met een klein voorproefje van de meer dan 250 tips en strategieën uit het boek.

Het verwerken van zintuiglijke prikkels
Prikkelverwerking is iets wat iedereen altijd en overal doet. Jij ook. Nu. Via je je zintuigen komen allerlei prikkels binnen, zoals kleuren, geuren en geluiden.
De weg die een prikkel aflegt is als volgt:

1. Registratie. Prikkels worden geregistreerd door zintuigen. Denk aan je oor, neus of ogen bijvoorbeeld.
2. Prioriteit wordt bepaald. De prikkels komen via de zintuigen terecht in het centra van de hersenen waar beslist wordt hoe belangrijk ze zijn. Wanneer prikkels niet belangrijk genoeg bevonden worden, dan stopt het proces hier.
3. De hersenschors. Wanneer de prikkel voldoende van belang is, wordt deze doorgegeven aan de hersenschors. Pas dan kun je je bewust worden van de prikkel. Je bent je echter niet van alle prikkels bewust die aan de hersenschors worden doorgegeven.
4. Reactie. Nadat de prikkels is aangekomen in de hersenschors volgt er een onbewuste of een bewuste reactie.

Er zijn dus altijd zintuiglijke prikkels. Als je je daar bewust van bent, ben je als leerkracht in staat om met een ZiP-bril te zien dat iedereen altijd bezig is met zintuigelijke prikkels van binnen en buiten het lichaam. Je begrijpt dat je gek zou worden als alles binnen zou komen in de hersenschors.

Onderprikkeling en overprikkeling
De portier is een metafoor voor de functie die regelt welke prikkels er bij de hersenschors binnenkomen en welke niet. Er wordt onderscheid gemaakt tussen prikkels met de status VIP, zeer interessant, nuttig en saai. Als de portier er een goed deurbeleid op nahoud dan is de prikkelverwerking een succes. Is er een te streng deurbeleid dan spreken we van onderprikkeling en is er een opendeurbeleid dan zorgt dat voor overprikkeling. Een leerling kan in beide gevallen twee wegen gaan. Bij onderprikkeling in actie komen en prikkels op gaan zoeken zodat hij bij de les blijft: veel praten en bewegen, impulsief, alles aanraken enz.  Of niets doen en slaperig en niet alert blijven: passief, is onhandig, reageert niet op de omgeving, ingezakte houding enz.
Bij overprikkeling in actie komen en er voor zorgen dat er minder pikkels binnenkomen: wil bepalen wat er gebeurt, trekt zicht terug, droomt weg enz. Niets doen en last hebben van deze prikkels: is hyper, ervaart stress, snel afgeleid enz. Als niemand last heeft van bepaald gedrag en je kan met je Zip-bril verklaren waardoor het komt, dan hoef je hier als leerkracht niet altijd iets aan te doen. Om een goede indicatie te krijgen of er sprake is van onder- of overprikkeling is het belangrijk om te kijken naar de ogen, ademhaling, spierspanning en emoties. Van daaruit kun je al dan niet overgaan op ondersteunende acties.

Verdere hoofdstukken
In het derde hoofdstuk wordt ingegaan op de eerste schakel in de zintuiglijke prikkelverwerking, namelijk de 7 zintuigen. Daarin wordt uitgelegd dat iedereen een eigen beleving heeft van ‘de werkelijkheid’, vanwege de manier waarop hij prikkels verwerkt. Per zintuig wordt bekeken naar de werking ervan en hoe het gedrag beïnvloed wordt. In hoofdstuk 4 wordt een gebruiksaanwijzing gegeven hoe je de strategieën van hoofdstuk 5 tot en met 10 op de juiste manier kunt inzetten. De strategieën worden onderverdeeld in strategieën binnen het klaslokaal, buiten het klaslokaal, hulpmiddelen die je nodig hebt, inrichting van het lokaal, organisatie in de klas en didactische tips. In het laatste hoofdstuk kun je als leerkracht oefenen met casussen.

Mijn mening
Toen ik door het boek bladerde begon ik meteen her en der dingen te lezen. Ondanks dat het een dik boek is nodigt het meteen uit tot lezen en mijn ervaring is dat het heel makkelijk wegleest. Er wordt ook veel gebruik van gemaakt van visuele ondersteuning, zoals strips, schema’s en leuke kleurrijke, beeldende afbeeldingen. Door het gebruik van bepaalde kaders en kleuren kun je snel iets even opzoeken en is het niet nodig om eerst het hele boek weer door te spitten, dus erg gebruiksvriendelijk. Het leuke aan dit boek is dat je tijdens het lezen ook opdrachtjes kunt uitvoeren zodat je zelf dingen ervaart en op die manier maak je je de stof meteen eigen. Zo voelt het niet alsof je een hele theorie moet doorspitten maar ben je gelijk ook praktisch bezig en krijg je vaardigheden onder de knie. Ik vind het altijd fijn om ergens de theorie achter te weten en dat komt hier ook zeker aan bod, maar de balans tussen theorie en praktijk is goed. Wel vind ik dat er soms wat herhaling in de tekst zit, maar daarin kun je zelf keuzes maken wat je wel en niet leest. Door de vele strategieën die er in het boek staan is het een heel praktisch boek, waarvan je veel ideeën gelijk uit kunt proberen. Doordat het om eenvoudige oefeningen gaat is het denk ik niet per se nodig om voor elke klas dit boek aan te schaffen. Als je eenmaal weet wanneer je welke oefeningen kunt toepassen zijn deze heel goed te onthouden en is het niet nodig het elke keer na te lezen. Daarnaast is er ook een handige app voor de Iphone waar het merendeel van de strategieën op te vinden is. Wat ik erg leuk vind is dat je via de site www.7zintuigen.nl nog meer informatie kunt krijgen, maar ook handige downloads en lesmateriaal. Daarnaast kun je ook een aanvraag doen voor workshops. Ik zou dit boek zeker aanraden, omdat het makkelijk wegleest en je veel handvatten krijgt aangereikt waar je in de praktijk gelijk mee aan de slag kunt.

Wiebelen en friemelen in de klas
Uitgever: Pica
Schrijver: Monique Thoonsen en Carmen Lamp
Prijs: €24,95

Klik hier om het boek bij Bol.com te bestellen.