Je bekijkt nu Wat kun je als leerkracht doen tegen pesten?

Wat kun je als leerkracht doen tegen pesten?

Van 19 tot 23 september is het de landelijke week tegen pesten. Het thema van deze week is #jedoetertoe. In deze week staat de leerkracht centraal, want hij kan het verschil maken. Tijdens de master SEN heb ik hier ook onderzoek naar gedaan en deze informatie wil ik graag met jullie delen. Wat kun je als leerkracht doen tegen pesten?

Allereerst, wat is pesten? “Pesten is een strategie in een groep om te voorzien in de basisbehoeften waardoor de basisbehoeften van anderen (slachtoffers, getuigen) herhaaldelijk worden geschaad” (Broersen et al., 2015).

Met basisbehoeften worden: relatie (ik hoor erbij), competentie (ik kan het) en autonomie (ik mag zijn zoals ik ben) bedoeld. Volgens bovenstaande definitie wordt de eigen kwetsbaarheid dus aan het slachtoffer uitbesteed.

De keuze om te pesten vindt meestal binnen een groepssysteem plaats. De leerkracht moet dan twee dingen doen, namelijk de verschillende rollen bij het pesten in kaart brengen en op zoek gaan naar andere strategieën om de leerlingen te voorzien van basisbehoeften.

1. De rollen bij pesten in kaart brengen
Van Stigt (2014) spreekt van pesten als leerlingen een ander met opzet structureel verbaal of fysiek pijn doen of buitensluiten van de groep. Het draait hierbij niet alleen om de daders en slachtoffers, maar ook om de andere leden uit de groep. Zij nemen namelijk de rol van aanmoediger, buitenstaander, verdediger of meeloper op zich.

Pesten is dus een groepsproces en kan dan ook alleen vanuit deze sociale context worden begrepen. Huitsing en Veenstra (2012) hebben onderzoek gedaan naar de rollen in het pestproces vanuit een netwerkperspectief. Het blijkt dat de rollen dynamisch zijn. De ene keer kan een leerling dader zijn en een volgend moment weer verdediger.

Pester en gepeste
Een ander onderzoek (Veenstra et al., 2007) richtte zich op de vraag ‘Wie pest wie?’. Zij concludeerden dat wanneer twee leerlingen elkaar niet leuk vonden de kans op pesten groter was.

Ook hebben slachtoffers vaak een lage status in de groep en worden ze vaker afgewezen, dit maakt ze een makkelijk doelwit.

Uit ander onderzoek (Sainio, Veenstra, Huitsing & Salmivalli, 2011) blijkt dat verdedigers een belangrijke rol binnen het pestsysteem vervullen. Zij geven het slachtoffer meer zelfvertrouwen, de acceptatie door klasgenoten is groter en de afwijzing is minder dan bij slachtoffers zonder verdedigers. Verdedigers en slachtoffers zijn vaak van hetzelfde geslacht.

Lees ook: meidenvenijn in de klas. Wat doe je eraan?

Meeloper en aanmoediger
Als laatste hebben we nog de rol van meeloper en aanmoediger. Het blijkt dat zij er samen voor zorgen dat de norm van pesten gehandhaafd blijft. Het gevolg is dat ze indirect met het pesten instemmen en op deze manier de daders versterken.

Zolang de rest van de groep het pestgedrag accepteert zullen de daders zich niet gedwongen voelen om ermee te stoppen. Als leerkracht is het dus van belang om de hele groep te betrekken bij het aanpakken van pestgedrag.

Hoe meer leerlingen tegen het pesten zijn, hoe minder aantrekkelijk het wordt voor de daders om ermee door te gaan.

Groepsnetwerk maken
De leerkracht kan de rollen in kaart brengen door een groepsnetwerk te maken. Hij kan een pestnetwerk van de klas maken door de vraag: ‘Wie begint er altijd als je wordt gepest?’ te stellen.

Daarna kan hij het verdedigingsnetwerk maken door de vraag ‘Door welke klasgenoten word jij geholpen als je wordt gepest?’ te stellen.

Door deze netwerken te analyseren weet hij hoe de onderlinge verhoudingen binnen de groep liggen. Wil je hier meer over weten, lees dan het boek ‘Pesten op school, achtergronden en interventies‘.

Wat kun je als leerkracht doen tegen pesten?

2. Strategieën om te voorzien in basisbehoeften
Pesten is een manier om te worden voorzien in de belangrijke basisbehoeften. De pester voelt zich veilig, omdat de ander bang voor hem is. Hij wordt gewaardeerd, want anderen vinden zijn grap leuk.

Door het vervullen van deze basisbehoeften krijgt hij een stevige positie in de groep en ervaart hij dat hij erbij hoort. Dit betekent voor de leerkracht dat hij met de groep moet zoeken naar alternatieven om te voorzien in de basisbehoeften.

De leerkracht kan dit doen door de leerlingen de kans te geven om te experimenteren met de verschillende rollen binnen de groep (bijvoorbeeld door coöperatief leren) en door uit te dragen dat kwetsbaarheid normaal is.

Non-contract
Ruigrok (2014) stelt voor om een non-contract voor pesters op te stellen. Dit is een instrument waarbij de pester wordt geholpen om groen gedrag te ontwikkelen. Samen met de leerkracht wordt gekeken naar de behoeften van waaruit het pestgedrag vandaan komt en wordt gekeken om die behoefte op een andere manier te vervullen.

Vervullen van een behoefte
Stel dat een leerling pest om te voldoen aan de behoefte om leuk gevonden te worden. Hij geeft dan aan met welk rood gedrag hij gaat stoppen en welk groen gedrag hij daarvoor in de plaats gaat zetten.

Hij schrijft de reden op voor zijn gedrag en de wijze om zijn behoefte op een positieve manier te vervullen (bijvoorbeeld hij mag drie keer in de week een mop vertellen.) Er worden hulpbronnen ingeschakeld en er wordt een sanctie bedacht als hij zijn contract niet na komt.

Een sanctie bestaat uit een extra bijdrage leveren aan de groep. Doordat zijn behoefte op een positieve manier wordt vervuld is het voor hem niet meer nodig om zijn kwetsbaarheid aan een ander uit te besteden.

Wil je meer weten over pesten? Voor mijn onderzoek naar pesten heb ik drie interessante boeken gelezen, namelijk:

Wat doe jij als leerkrachten om pesten te voorkomen?

Linda Willemsen

Linda Willemsen is het gezicht achter klasvanjuflinda.nl en zet zich in voor spelenderwijs ontdekken en leren. Daarnaast houdt ze zich bezig met auteurswerk en zorgt sinds oktober 2018 met veel liefde voor haar babydochter.

Dit bericht heeft 2 reacties

  1. Jessica

    Mooi artikel alleen zal het helaas vaak niet in de praktijk gebracht worden. De school waar mijn jongste dochter nog op zit faalt al jaren op het gebied van pesten. Het lijkt wel of ze het niet willen zien. Mijn dochter is dat stille muisje in de klas waar ik juist mijn zorgen over heb. School ziet niets bijzonders, maar wat zien ze wel…naar mijn ervaring niets…

  2. Myrthe

    Hoi Linda,

    Ik las je bericht over pesten en las ook dat je voor de master SEN een onderzoek hebt gedaan naar pesten.
    Mag ik vragen waar dat onderzoek precies over ging?
    Ik volg namelijk zelf ook de master educational needs en wil mijn onderzoek ook gaan doen over pesten, aangezien het nu nog meer actueel is geworden door de berichten in het nieuws en het onderzoek dat er naar is gedaan!
    Ik vind het zelf lastig om het onderwerp klein te maken, want het onderwerp ‘pesten’ alleen is natuurlijk veel te groot. Misschien heb jij suggesties voor mij ? En hoe zou ik het kunnen toetsen in de praktijk?

    Je zou mij er erg mee helpen.

    Alvast bedankt.

    Groetjes Myrthe

Geef een reactie