Sociale veiligheid: hoe kan je dit borgen?
In maart 2013 kwam de staatssecretaris en de Kinderombudsman met een plan van aanpak om pesten tegen te gaan. Zij stelden dat er een Wet sociale veiligheid ingevoerd moest worden waarin scholen verplicht werden om een erkend anti-pestprogramma te gebruiken. Maar wat houdt sociale veiligheid precies in? En hoe kan je dit borgen?
Sociale veiligheid
De school is niet alleen een plek waar leerlingen kennis opdoen, maar biedt ook de kans om kennis te maken met de maatschappij, met normen en waarden en sociale omgangsvormen. Binnen de grenzen en regels van een veilig schoolklimaat worden de leerlingen aangemoedigd om zich positief te ontwikkelen.
Vanaf augustus 2015 zijn scholen verplicht om een beleid te ontwikkelen, zodat de sociale veiligheid wordt geborgd. Wat hierin opvalt is dat er niet meer wordt gesproken over de probleemgerichte term ‘pesten’, maar over de positieve term ‘sociale veiligheid’. Er is hier sprake van een oplossingsgerichte aanpak, want de aandacht op pesten wordt verlegd naar de gewenste toekomst.
Hoe zit dit er in de praktijk uit?
Volgens de Stichting School & Veiligheid (2015) moet er tijdens gesprekken met ouders en leerkrachten continu aandacht zijn voor gedrag. Wat verwacht je van elkaar en hoe kan jouw handelen bijdragen aan een positieve sfeer? Op basis van deze gesprekken moeten de gedragsregels, protocollen en het sanctiebeleid worden vormgegeven. Scholen mogen zelf bepalen hoe en of zij methodes inzetten, welke afspraken er gelden, hoe ze deze afspraken borgen en op welke manier zij aantonen dat hun aanpak effect heeft.
Een tweede maatregel van de Wet sociale veiligheid is dat er op elke school een persoon verantwoordelijk moet zijn voor de coördinatie van het pestbeleid en er moet vastgelegd worden wie het aanspreekpunt voor leerlingen en ouders is in het kader van pesten.
Volgens de sectorraden (PO-Raad & VO-raad, 2014) zijn de volgende factoren belangrijk bij het geslaagd gestalte geven aan een sociaal veilig schoolklimaat.
1. Duidelijke normen en waarden
In het beleidsplan voor sociale veiligheid moet naar voren komen wat de school verstaat onder ‘normaal’ gedrag. Leerlingen, ouders en leerkrachten moeten zich bewust zijn van de waarden en daarvan afgeleide normen en regels die in de school gelden. Ook moet helder zijn wat de consequenties zijn als deze niet opgevolgd worden.
Door duidelijke normen en waarden ontstaat er een sfeer van eenheid en respect voor elkaar en hier is de sociale veiligheid op school bij gebaat. Wanneer leerlingen eigen verantwoordelijkheid hebben groeit het welbevinden en ontstaan er minder conflicten.
Bij ons op school streven we ernaar om een ‘Wij horen bij elkaar’-gevoel in de school te creëren. Sinds een paar jaar is er een leerlingenraad actief en helpen mediators bij het oplossen van conflicten. Hieruit blijkt dat leerkrachten de inbreng van de leerlingen waarderen. Uiteraard ontstaan er nog steeds conflicten, maar door de positieve context worden deze sneller opgelost.
2. Een aanpak voor de hele school
Door interventies en methodes gericht op veilig gedrag op individueel-, groeps- en op schoolniveau aan te bieden wordt de sociale veiligheid op school en omgeving geïntensiveerd en neemt de weerbaarheid tegen onveilige taferelen toe. Het is hierbij noodzakelijk dat ouders bij deze aanpak betrokken worden, want belangrijk probleemgedrag zoals pesten gaat meestal ook buiten de schooltijden door.
Staatssecretaris Dekker schreef in een brief (Dekker, 2014) aan de tweede kamer dat pesten een gezamenlijk maatschappelijk probleem is. Pesten is van alle tijden en gebeurt op scholen, werkplekken, sportclubs en veel andere ontmoetingsplaatsen in de samenleving. Met elkaar moeten we ervoor zorgen dat de school een veilige plek is waar leerlingen zich optimaal kunnen ontwikkelen en samenwerking met alle betrokken partijen is dus vereist.
De school kan ouderavonden organiseren waarop zij ouders informeren over wat de school doet om pesten te voorkomen en aan te pakken en wat de rol van ouders hierbij is. Belangrijk is dat de leerkrachten wel kennis hebben over wat pesten is, hoe je het kunt signaleren en wat eventuele vervolgstappen zijn. Dit moet ook duidelijk in een protocol worden beschreven.
3. Pedagogisch vakmanschap
De rol van de leerkracht is zeker aan het begin van het schooljaar van groot belang binnen een groep. Dan begint de groepsvorming en kan de leerkracht invloed uitoefenen bij het faciliteren van de fase Forming door een veilige sfeer te creëren. Het is de taak van de leerkracht om duidelijke boodschappen af te geven door bij grensoverschrijdend gedrag tijdig in te grijpen.
Door positief voorbeeldgedrag te laten zien en normen en waarden uit te dragen kan hij een sociaal veilig klimaat vormen. Dit vergt wel de nodige pedagogisch vakmanschap en het is dan ook belangrijk dat de leerkracht zich hierin blijft ontwikkelen. Wanneer we spreken over pesten, dan moet de leerkracht zich ervan bewust zijn dat pesten onderdeel is van een systeem. Het draait niet alleen om dader en slachtoffer, maar ook de andere leerlingen en zelfs de leerkracht hebben een rol. Zij kunnen ervoor zorgen dat het pesten in stand blijft en dat de dader zich versterkt voelt.
De leerkracht moet er dus voor zorgen dat de andere leerlingen tegen het pesten zijn. Hierdoor wordt het voor de daders minder aantrekkelijk om met het pesten door te gaan. Pesten is dus een echt groepsproces.
Kortom
Pesten is een ingewikkeld probleem dat leerkrachten niet zo met een kant-en-klaar protocol kunnen oplossen. De Wet sociale veiligheid geeft scholen de gelegenheid om zelf bewuste beleidskeuzes omtrent sociale veiligheid te maken.
De schoolorganisatie moet de focus vooral leggen op wat ze willen zien, bijvoorbeeld met de methode herstel- of oplossingsgericht werken. Mijn advies is dan ook om het pestprotocol te vervangen door relatie-afspraken. Samen met de leerlingen kunnen leerkrachten zich buigen over vragen als: ‘Wat kan ik bijdragen aan een goede sfeer of wat kan ik doen als die sfeer onder druk staat?’. Door deze afspraken te borgen en door de sfeer regelmatig te evalueren (ook als deze goed is) ervaren de leerlingen dat zij invloed kunnen uitoefenen en dit verhoogt het gevoel van vertrouwen en veiligheid.
Ik ben benieuwd; hoe gaat jullie school om met sociale veiligheid. Leeft het echt of is het nieuwe protocol ook weer in de kast gelegd?
Interessant Linda. Ik ben mijn hele schooltijd gepest. Toen ik de Pabo deed heb ik me hierin verdiept en mijn scriptie ging over sociaal-emotionele ontwikkeling. Grappig dat er inmiddels sprake is van sociale veiligheid. Een mooie brede term waar meer onder valt dan pesten alleen. Fijn dat je zo bewust voor de klas staat. Ik leef vanaf de zijlijn met je mee en wens je veel zegen in je werk.