Probleemgedrag heeft niet alleen te maken heeft met het gedrag van de leerling, maar ook met de situatie en het gedrag van de leerkracht. Het is geen verschijnsel waar iedereen op dezelfde manier last van heeft. Het is dan ook belangrijk om als leerkracht regelmatig te reflecteren op je eigen handelen; welke reflectie-instrumenten je hiervoor kunt gebruiken leg ik in deze blog uit.

Basishouding van de leerkracht
Elke leerkracht heeft een basishouding, hiermee wordt https://klasvanjuflinda.nl/wp-admin/edit.php?page=cal#een eigen visie, waarden en overtuigingen omtrent het onderwijs bedoeld. Deze houding is ingekleurd door eigen ervaringen en altijd relatief. Het is een persoonlijk interpretatiekader dat bepaalt hoe de leerkracht denkt en handelt.

De ene leerkracht komt net van de PABO en heeft nog weinig ervaring met leerlingen met bijvoorbeeld ADHD. Een andere leerkracht staat al vijf jaar voor de klas en is opgegroeid met een broertje met ADHD. Dit zorgt ervoor dat twee leerkrachten met dezelfde opleiding en dezelfde groep, de interactie met dezelfde leerling anders beleven en waarderen.

Gedragingenlijst voor leraren
De eigen interpretatie van het gedrag van een leerling wordt door beide leerkrachten als vanzelfsprekend ervaren. Wanneer de leerkrachten hun relatie met een leerling met behulp van ‘De Gedragingenlijst voor leraren’ in kaart zouden brengen is er meer zicht op bepaalde patronen en kan bepaald worden of deze gehandhaafd of veranderd moeten worden.

Dit reflectie-instrument zou de leerkrachten kunnen helpen bij het ontdekken van eigenschappen en inzicht geven welke ze kunnen gebruiken om het leerkrachtgedrag te veranderen. Door de relatie met een puzzelleerling (de leerkracht voelt zich handelingsverlegen) en met een succesleerling (de leerkracht voelt zich competent) in kaart te brengen en deze te bespreken met een begeleider kan de leerkracht een theorie ontwikkelen over zichzelf als leerkracht. Het gevolg hiervan is dat hij zicht krijgt op eigen constructen en daarna zelf kan kiezen of hij veranderingsprocessen wil doorvoeren.

Interactieroos van Leary
Wanneer een leerkracht het interactiepatroon met een leerling wil analyseren dan kan hij dit doen aan de hand van de interactieroos van Leary. Hierbij kijkt hij met behulp van een BOTS-vragenlijst objectief naar de probleemsituatie. BOTS staat voor Boven Onder Tegen Samen.

De vragenlijst vraagt informatie over de sociale vaardigheden van de leerling en vraagt naar de reacties van de leerkracht op de leerling. Deze uitkomsten worden in beeld gebracht in het interactiewiel. Door deze te analyseren krijgt de leerkracht een goed beeld van het functioneren van de puzzelleerling en zijn reacties op hem. Hieruit kan hij opmaken welke interactionele posities van de leerling problematisch zijn en of er zich problemen afspelen in de relatie.

Interacties kunnen op verschillende manieren worden beschreven. Leary hanteert hierin twee belangrijke dimensies die loodrecht op elkaar staan, namelijk dominantie-dimensie (machtaspect) en affliatie-demensie (nabijheidsaspect). Leary stelt dat mensen steeds met elkaar in onderhandeling zijn: hoeveel controle oefenen we op elkaar uit en hoe vriendelijk of vijandig staan we tegenover elkaar?

Na een periode van experimenteren en reflectie kunnen de vragenlijsten van ‘De interactiewijzer’ en ‘De Gedragingenlijst voor leraren’ opnieuw afgenomen worden. Er kan dan geconcludeerd worden of er een verandering in het interactiepatroon heeft plaatsgevonden.

Het effect van de reflectie-instrumenten
De verschillende leerkrachtstijlen roepen verschillend gedrag op bij kinderen. Een strenge leerkracht zal bijvoorbeeld volgzaam gedrag oproepen. Als een leerkracht een bepaalde voorkeursstijl heeft dan is het lastig om hier verandering in te brengen. Het is meestal niet nodig om bepaalde aspecten definitief te veranderen, wel kan het nodig zijn om gedrag meer af te stemmen op het gedrag van de puzzelleerling.

Via reflectie krijgt de leerkracht meer zicht op eigen patronen en kan hij zelf bepalen of hij die patronen wil handhaven of veranderen. Door een houdingsverandering van de leerkracht wordt de ontwikkeling van zwakke of ontbrekende sociale vaardigheden bij de leerling gestimuleerd.

De leerkracht kan zich voornemen om anders te reageren op het gedrag van de leerling. Zodra hij ‘De Gedragingenlijst voor leraren’ heeft ingevuld kan hij heel goed onder woorden brengen waar hij aan wil werken. Al observerend en experimenterend zal de leerkracht vanuit zelfgekozen doelen kunnen veranderen. Door hier samen met een collega of professional over te praten kunnen nieuwe competenties worden ontdekt.

Kortom
Uit bovenstaande paragrafen en mijn vorige blogs over dit onderwerp kan geconcludeerd worden dat gedrag van zowel de leerling als leerkracht relatief is. Het vindt altijd plaats binnen een bepaalde situatie en relatie. Een goede leerkracht-leerling relatie is dan ook van groot belang.

Leerkrachten zouden zich hier in moeten professionaliseren om zich op het gebied van interactie tussen leerkracht en leerling verder te ontwikkelen. Bewust reflecteren van de leerkracht op de interactie kan leiden tot bewustwording en dit schept de mogelijkheid tot verandering. De leerkracht kan niet het gedrag van leerlingen veranderen, maar hij kan wel zelf een andere leerkrachtstijl hanteren. Wanneer de leerkracht zijn houding veranderd zal dit ook van invloed zijn op de leerling.

Heb jij weleens met bovenstaande reflectie-instrumenten gewerkt. Of zou je dit willen proberen?