Volgende week vrijdag heb ik de diploma-uitreiking van de Master EN (voorheen master SEN). Ik heb de opleiding (Hogeschool Utrecht) in twee jaar gedaan en ontzettend veel geleerd. In deze blog wil ik je meer vertellen over de opleiding en mijn ervaring.

Wees je ervan bewust dat elke opleidingsplaats de Master anders inricht. Het is een enorm lange blog geworden, maar ik kreeg ook zoveel vragen… Ik heb geprobeerd om zoveel mogelijk antwoorden te geven.

Nog even dit… Ik krijg veel mailtjes van studenten of ik mijn werk of leervragen wil delen. Dit doe ik niet. Het is iets van mezelf en sommige stukken zijn privacy gevoelig.

Master EN
Master EN staat voor Educational Needs. Er zijn verschillende specialisaties, zoals leren, gedrag of begeleiden. Ik heb de richting gedrag gekozen en mag mij nu gedragsspecialist noemen. Een aantal modules overlappen elkaar, daarnaast heb je voor elke richting specifieke vakken.

De master bestaat uit zes verplichte modules en twee keuze modules. De keuzemodules kunnen verplichte modules uit andere richtingen zijn, zo kan je je breed oriënteren. Daarnaast sluit je de opleiding af met een praktijkgericht onderzoek en een kritische reflectie.

Elke module wordt afgesloten met een toets. Dit is geen ‘leertoets’, maar een soort kleine scriptie die je moet schrijven. Hierin moet je diverse leervragen en opdrachten verwerken.

Doordat je voor elke module drie leervragen moet opstellen kan je heel gericht onderzoeken wat jij wilt leren en wat passend is voor jouw onderzoekspraktijk. De onderwerpen die ik hieronder heb beschreven kunnen dus per persoon wisselen, de strekking blijft wel hetzelfde.

Hieronder licht ik de zes verplichte modules van de richting gedrag toe. 

Educational Needs (jaar 1)
In deze mastermodule komen de onderwerpen De geschiedenis van de orthopedagogiek, De betekenis van de orthopedagogiek en Orthopedagogisch handelen aan bod. Belangrijke termen zijn Passend Onderwijs, onderwijsbehoeften, bio-ecologisch model van Bronfenbrenner en handelingsgericht werken.

Deze module is een belangrijke basis van de opleiding, al zag ik dit van te voren niet in. Tijdens de lessen leer je om een eigen visie te ontwikkelen, dit is nodig voordat je als gedragsspecialist aan de slag kunt gaan. Tijdens deze module heb ik geleerd om kritisch naar mezelf te kijken en om mijn overtuigingen aan de hand van de theorie te onderbouwen.

Daarnaast leer je tijdens deze module hoe je theorie kan verbinden met de praktijk en andersom. Hoe schrijf je een stuk op masterniveau? Hoe vermeld je de bronnen? In het begin vond ik dit best zoeken, maar nu is het een gewoonte geworden.

Gedragsontwikkeling: mogelijkheden en belemmeringen (jaar 1)
In deze mastermodule komen de onderwerpen Visie en aanpak, De leerling en de Leraar en De groep aan bod. Tijdens deze module maakte ik kennis met de Preventiepiramide van Deklerck (2011), leerde ik meer over executieve functies en kreeg ik inzicht in de groepsdynamische processen en hoe je hier als leerkracht invloed op kan uitoefenen.

Deze module heeft mij veel inzicht gegeven in het beleid op school. Het draait niet alleen om de leerkracht met zijn groep, maar ook om de schoolorganisatie en zelfs de samenleving. Deze groepen kunnen allemaal invloed op elkaar uitoefenen. Het was voor mij echt een eye-opener hoe je ook indirect aan probleemgedrag kunt werken.

Probleemgedrag: preventie en interventie (jaar 1)
In deze mastermodule komen de onderwerpen Functionele analyse, Planmatig handelen in de eigen onderwijssituatie en Interventies in de eigen onderwijssituatie aan bod. Dit vond ik echt een leerzame module, vooral ook omdat je heel praktisch aan de slag moest.

Aan de hand van een casus uit mijn eigen onderwijspraktijk heb ik een functionele gedragsanalyse opgesteld. Deze maak je op basis van een ABC-schema. Vervolgens heb ik een handelingsplan opgesteld met mogelijke interventies.

Door een functionele gedragsanalyse op te stellen kan je als gedragsspecialist beter achterhalen waar bepaald gedrag vandaan komt. Hierdoor kan je concluderen wat de onderwijsbehoeften van de leerling zijn en er een passende interventie bij zoeken. Dit is dus heel wat anders dan ‘eventjes’ een plan bedenken.

School en sociaal emotioneel leren (jaar 1)
In deze mastermodule komen de onderwerpen Kwaliteitszorg rondom SEO en veiligheid, Zorgstructuur en HGW en Oriëntatie beroepsontwikkeling leraar/docent aan bod. Ik heb mij verdiept in de kwaliteitszorg op school. Hoe wordt er preventief gewerkt aan de sociaal-emotionele ontwikkeling en schoolveiligheid?

Belangrijke begrippen tijdens de module zijn Wet op Sociale veiligheid, zorgroute, sociaal-emotioneel leren en handelingsgericht werken. Ook wordt er aandacht besteed aan de rol van de gedragsspecialist en wat dit betekent voor de toekomst op schoolniveau.

Dit betekent dat je in het eerste jaar van de opleiding al met de directie om de tafel gaat zitten om jouw eventuele rol te bespreken. Het boek Groepsplan gedrag is bij deze module zeker een aanrader.

Communicatie (jaar 2)
In deze mastermodule komen de onderwerpen ‘Professionele communicatie: ‘Ken jezelf’, ‘Ik en de ander’ en ‘Communicatie binnen de (school) organisatie in relatie tot het begeleiden van collega’s’ aan bod. Je gaat oefenen met gespreksvoering met collega’s en je krijgt feedback op je wijze van communiceren. Je oefent met het voeren van begeleidingsgesprekken vanuit de oplossingsgerichte benadering.

Ik vond dit een hele boeiende module, vooral omdat het dicht bij jezelf ligt. Je ontdekt eerst je eigen communicatiestijl en wat dit dan vervolgens betekent voor je professioneel handelen. Vervolgens verdiep je je in de theorie van professionele communicatie; welke basisvaardigheden zijn ervoor nodig om een goed begeleidingsgesprek te voeren?

Ten slotte breng je de communicatie binnen jouw onderwijspraktijk in kaart via een SWOT-analyse en doe je aanbevelingen.

Passend handelen bij complex gedrag (jaar 2)
In deze mastermodule komen de onderwerpen Verschijningsvormen van gedrag, Begrijpen van gedrag en Passend handelen rond gedrag aan bod. Je ontdekt tijdens deze module dat je op verschillende manieren naar probleemgedrag kunt kijken.

Voor de ene leerkracht is de grens sneller bereikt dan bij de ander. Ik heb met behulp van een enquete onderzocht welke ondersteuningsbehoeften de onderbouwleerkrachten nodig hebben omtrent passend handelen bij complex gedrag.

Tijdens het onderzoek binnen de onderbouw kwam naar voren dat collega’s zich regelmatig handelingsverlegen voelen in het omgaan met kleuters die ongewenst gedrag vertonen. Onder de collega’s is nog weinig kennis over waar gedrag vandaan komt en waarom je op een bepaalde manier met gedrag om moet gaan.

Vervolgens heb ik de hulpvraag: ‘Waar komt complex gedrag bij kleuters vandaan en hoe ga je hier als leerkracht op een adequate wijze mee om?’ opgesteld en hier twee blogs bij geschreven.

Met de twee blogs hebben de onderbouwleerkrachten verschillende handvatten gekregen om adequaat met complex gedrag bij kleuters om te gaan. Ten slotte heb ik mij verdiept in de time-out/time-in werkwijze en heb ik richtlijnen opgezet voor de onderbouw.

Keuzemodules
Ik heb daarnaast nog twee keuzemodules gevolgd, namelijk ‘Autisme’ en ‘Agressie en perspectieven op pesten’. Beide modules vond ik heel leerzaam en interessant.

Praktijkgericht onderzoek en kritische reflectie
De master EN is niet te vergelijken met een cursus. Het is echt hard werken en veel uren zelfstudie. Je mag jezelf pas master noemen als je het praktijkgericht onderzoek hebt uitgevoerd. Dit loopt als een rode draad door de opleiding en kostte mij aardig wat bloed, zweet en tranen.

Al in jaar 1 ga je nadenken over de onderzoeksvraag, ontwerp je een onderzoeksvoorstel en beschrijf je de probleembeschrijving en het theoriegedeelte. In jaar 2 voer je het onderzoek uit en verwerk je de gegevens in een conclusie en aanbevelingen.

Ik heb mijn onderzoek gericht op het effect van reflectie van de leerkracht bij probleemgedrag. Kies vooral een onderwerp dat interessant is en waar veel literatuur over te vinden is, je bent er namelijk twee jaar mee bezig.

De laatste opdracht was het schrijven van een kritische reflectie. Hierin kijk je terug op alle modules en beschrijf je in hoeverre je de competenties voor gedragsspecialist beheerst.

Mijn ervaring met de master SEN
Twee jaar geleden besloot ik dat ik een master wilde doen met de lerarenbeurs. De master SEN richting gedrag leek mij wel ‘leuk’, dus ik heb mij nogal naïef ingeschreven. Op internet kon ik niet heel veel informatie over de inhoud vinden, maar ik ging er vanuit dat ik alles zou leren over gedragsproblemen.

Wanneer een collega dan zou vragen naar tips voor een kind met ADHD dan zou ik zo tien tips uit mijn mouw kunnen schudden. Al snel had ik door dat dit niet het idee achter de opleiding is… Wanneer dit je doel is, dan moet je deze master niet gaan volgen! Je kunt dan beter een cursus van 5 woensdagen doen. Dit is ook de reden waardoor er in het eerste jaar al een hoop studenten uitvallen.

Een master is geen praktische opleiding, het is leren hoe je gebruik kunt maken van wetenschappelijke onderzoeken en hoe je objectief naar gedrag kunt kijken. Wil je tips voor een kind met ADHD? Dan hoef je geen Master te volgen.

Je kijkt op internet of je doet een handboek rondom gedragsproblemen open en je hebt je antwoord. Als gedragsspecialist houd je je bezig met het zorgbeleid op school, je verdiept je in de sociaal-emotionele ontwikkeling, je leert collega’s coachen en probleemgedrag vanuit verschillende invalshoeken bekijken.

Achteraf ben ik heel blij dat ik de master heb gevolgd, maar tijdens de opleiding heb ik regelmatig gezegd: “Als ik dit geweten had, was ik er nooooit aan begonnen!” Ik vond de modules echt interessant, maar het praktijkgericht onderzoek wat minder.

Het is niet te vergelijken met je eindonderzoek op de PABO. Het eindniveau is hoog en dit betekent veel feedback krijgen en steeds opnieuw aanpassen tot het gewenste resultaat is bereikt.

Je mag ongeveer zelf bepalen wanneer je de modules volgt. Het reguliere programma is vier modules per jaar. Ik heb in jaar 1 de vier verplichte modules gevolgd plus de twee keuze modules. Dit betekende elke woensdag van 16:30-20:00 naar school.

De keuzemodules vonden op drie zaterdagen plaats. Ik ben dus zes weken elke woensdag en zaterdag naar de Hogeschool geweest. Dit was wel erg pittig in combinatie met werk en thuis.

In het tweede jaar was het wel een stuk relaxer, ik hoefde alleen nog de twee verplichte modules te doen. Het tweede helft van het jaar was ik vrij en kon ik mij richten op het afstudeeronderzoek en kritische reflectie.

Voor de master staat gemiddeld 20 uur per week. Naast het volgen van de lessen kostte het mij denk ik nog zo’n vijf uur zelfstudie. In de weken voor het inleveren van de toets heb ik ook nog eens hele zaterdagen aan de studie gezeten, dus er zitten wel uitschieters bij.

Uiteraard ligt het er ook wel aan hoe perfectionistisch je bent. Gelukkig krijg je bij het aanvragen van de lerarenbeurs ook uren vervanging die de directie kan inzetten. Ik had hierdoor elke week een ochtend vrij voor mijn studie. Bij een fulltime baan heb je recht op een hele dag studieverlof.

Ik ben ontzettend blij met het behalen van mijn diploma, achteraf zijn de twee jaren zo voorbij gevlogen. Het scheelt ook zeker dat ik nog geen kinderen heb, hierdoor kon ik mij volledig op mijn studie richten. 

Hoe nu verder?
Ik heb de master EN in eerste instantie gevolgd vanwege mijn website. Ik wil goede inhoudelijke blogs delen en vind dat ik dan ook de benodigde kennis moet hebben. Daarnaast werk ik op een basisschool waar we met allerlei gedrag te maken hebben.

Zeker met het oog op passend onderwijs verwacht ik dat we in de toekomst op alle scholen met meer probleemgedrag te maken zullen krijgen. Met een gedragsspecialist heb je de kennis omtrent gedrag in huis en hoeft de school minder snel contact op te nemen met externe instanties. Mijn directeur vond het dus een goed idee dat ik deze master zou gaan volgen.

Ik heb mijn diploma binnen en nu? De directeur en ik hebben om de tafel gezeten om dit te bespreken. Elk jaar worden de taakuren verdeeld. Mijn taakuren zouden volgens het eerste plan o.a. gericht zijn op het uitvoeren van taken rondom zorg en sociaal-emotionele ontwikkeling. Uiteindelijk is het plan veranderd.

Vanaf november zal ik de intern begeleider een een paar uur in de week ondersteunen als schaduw-ib’er. Voor deze uren krijg ik gewoon uitbetaald en het valt dus niet onder mijn taakuren. Mijn contract wordt uitgebreid en ik kan mijn competenties als gedragsspecialist inzetten.

Aangezien ik een master heb behaald krijg ik vanaf dit schooljaar uitbetaald als LB-leerkracht. Ik realiseer me dat ik een mooie kans heb gekregen en dat dit lang niet voor iedereen geldt. De functie gedragsspecialist is nog niet zo bekend als bijvoorbeeld intern begeleider, maar ik verwacht dat dit in de toekomst wel gaat veranderen. Deze twee functies kunnen elkaar heel mooi ondersteunen.

Wat heeft de opleiding master SEN mij gebracht?
Na twee jaar studeren mag ik mezelf  officieel een gedragsspecialist noemen. Tijdens een intervisiemoment aan het begin van de opleiding moesten we een fotokaart pakken en beschrijven hoe we ons voelden ten opzichte van de studie.

Ik liet mijn blik over de fotokaartjes glijden en voelde me gelijk aangetrokken tot het beeld van een weg. Aan mijn leerteam vertelde ik dat ik dat ik soms wat overweldigd werd door alle informatie en dat ik voor mijn gevoel nog een lange weg te gaan had voordat ik mezelf echt gedragsspecialist durfde te noemen.

Voor mijn gevoel was het einde nog lang niet in zicht. Maar acht modules en een onderzoek later mag ik concluderen dat ik enorm gegroeid ben als leerkracht en persoon.

Dankzij de theorie van het ‘social model of disability’ en het bio-ecologisch model van Bronfenbrenner ben ik in staat om vanuit verschillende invalshoeken naar een situatie te kijken. Dit leidt vervolgens tot interventies die gebaseerd zijn op een grondiger en completer beeld. Daarbij spreek ik niet meer over probleemleerlingen, maar over leerlingen in een probleemsituatie.

Daarnaast ben ik gaan inzien dat bij gedragsproblematiek vooral vroegtijdige signalering van belang is. Op de eerste plek staat preventie centraal en daarna pas curatie. Verder ben ik ontzettend dankbaar dat ik een onderzoekende houding heb ontwikkeld. Hierdoor hoef ik niet meer alle antwoorden paraat te hebben, maar kan ik het opzoeken in de literatuur.

Ook kan ik zo functioneren als schakel tussen theorie en praktijk door conclusies te vertalen in schoolspecifieke aanbevelingen. Kennis hebben is handig, maar weten hoe je eraan komt is wat mij betreft de sleutel.

Ook heeft het werken aan de competenties mij veranderd als persoon. Ik ben mij er nu van bewust dat ik binnen verschillende relaties anders kan communiceren. Dit kan ik omzetten naar positieve bindingspatronen binnen de professionele communicatie met collega’s.

Ten slotte zie ik nu in dat het noodzakelijk is om als leerkracht, maar ook als gedragsspecialist, mij kwetsbaar op te stellen. Om collega’s goed te kunnen begeleiden en ze te helpen bij het reflecteren heb ik hun vertrouwen nodig. Dit kan ik alleen verdienen als ik zelf een open en actieve luisterhouding aanneem.

Kijkend naar de foto zie ik niet meer een lange, spannende en vermoeiende weg. Ik zie nu een uitdagend avontuur zonder eindbestemming. Het is niet nodig om alle antwoorden en oplossingen over gedragsproblemen op te kunnen dreunen.

Ik heb tijdens de opleiding vaardigheden ontwikkeld die mij helpen om ingewikkelde vraagstukken op te lossen. Ik hoef niet alleen gebruik te maken van praktische handboeken, maar ik durf (inter)nationale onderzoeken te gebruiken om tot een oplossing van een probleemsituatie te komen. Deze opleiding was pittig, maar heeft mij enorm verrijkt.

Vol enthousiasme ga ik verder op ontdekkingstocht om mezelf nog meer te ontwikkelen en om andere collega’s te begeleiden en te inspireren.

Op naar nieuwe avonturen met een rugtas vol handvatten, kennis en vaardigheden! Mocht je nog vragen hebben over de opleiding schroom dan niet om deze te stellen hieronder in een reactie. En ik hoop dat je ook met enthousiasme deze opleiding gaat volgen! :-)

BewarenBewarenBewarenBewaren